فرانشیز ،شاید برای شما هم پیش آمده باشد که برای دریافت خسارت به شرکت بیمه مراجعه کرده‌ و با مبلغی کمتر از آنچه انتظار داشتید مواجه شده باشید، و یا هنگام استفاده از بیمه درمان خود، بخشی از هزینه‌ها را شخصا پرداخت کرده‌اید!فرانشیز ، به این بخش از هزینه‌های درمان و یا بخشی از خسارت که بیمه‌گذار پرداخت میکند در اصطلاع فرانشیز ، بیمه گفته می‌شود.

در ادامه به تعریف فرانشیز بیمه و انواع آن و راه‌کار حذف فرانشیز در برخی از بیمه‌ها می‌پردازیم.

معنای لغوی فرانشیز

اگر بخواهیم معنای لغوی و ریشه‌ای کلمه فرانشیز ، (franchise) را در زبان‌های مختلف برسی کنیم این کلمه در زبان انگلیسی با تلفظِ فرنچایز به معنی حق امتیاز است و در دنیای تجارت و مارکتینگ کاربرد فراوانی دارد، مانند حق امتیاز فروش یک برند در یک منطقه که به شخصی واگذار شود، در زبان فرانسه به معنی حق رای دادن است؛ در زبان فرانسوی قدیمی و معنای ریشه‌ای آن به معنای آزادی، معافیت، حق و امتیاز است.

اما در بیمه با هیچ یک از معانی لغوی این کلمه سروکار نداریم؛ کلمه فرانشیز ، در عرف بیمه به معنای آن بخش از خسارت است که بیمه‌گذار پرداخت میکند و به آن سهم بیمه‌گذار و خودپرداخت هم می‌گویند.

البته با توجه به نحوه محاسبه فرانشیز ، بیمه و معنای لغوی آن، استفاده از این لغت کاملا اشتباه است اما در حال حاضر به صورت یک عرف مسلم درآمده است. اگر بخواهیم اصطلاح درستی را به‌کار ببریم، در زبان انگلیسی و فرانسه کلمه deductible استفاده می‌شود و به معنی محاسبه‌شده و یا کسر‌پذیر است؛ یعنی مبلغی که قابلیت این را دارد که مبلغی از آن کم شود.

فرانشیز بیمه چیست؟

در اصطلاحات بیمه فرانشیز ، به صورت زیر تعریف شده است؛

فرانشیز:

به آن بخش از هر خسارت که به عهده ‌بیمه‌گذار است و مقدار آن در ‌بیمه‌نامه مشخص ‌می‌شود فرانشیز ، بیمه گفته می‌شود.

انواع فرانشیز بیمه

در این بخش با مثال‌هایی ساده به معرفی و توضیح انواع فرانشیز ، بیمه می‌پردازیم:

فرانشیز به صورت رقمی معین و ثابت

فرانشیز ، در بیشتر مواقع به صورت رقمی معین و ثابت است که در بیمه‌نامه مشخص شده و از میزان خسارت پرداختی کسر می‌گردد.

مثلا در یک قرارداد بیمه مبلغ یک میلیون تومان را به عنوان فرانشیز ، خسارت مشخص می‌نمایند و هنگام پرداخت خسارت این مبلغ مشخص شده از مبلغ خسارت پرداختی کسر می‌شود. (معمولا با “سقف فرانشیز ،” مشخص می‌شود)

فرانشیز درصدی از  مبلغ مورد‌بیمه

فرانشیز ، در بعضی مواقع درصدی از مبلغ بیمه است و در قرارداد بیمه مشخص می‌گردد و هر چقدر مبلغ مورد‌بیمه بیشتر باشد فرانشیز ، به همان نسبت بالاتر خواهد بود.

مثلا در یک قرارداد 100 میلیون تومانی 10 درصد قرارداد یعنی مبلغ 10 میلیون تومان را به عنوان فرانشیز ، مشخص می‌نمایند.

فرانشیز به صورت درصد ثابتی از خسارت

فرانشیز ، در برخی موارد دیگر به صورت درصد ثابتی از خسارت است. به این معنی که بیمه‌گذار بر اساس درصد معینی که در بیمه‌نامه به عنوان فرانشیز درج شده است در پرداخت خسارت با بیمه‌گر سهیم می‌شود و معمولا مبلغ اندکی است.

مثلا در یک قرارداد میزان فرانشیز ، 20 درصد خسارت مشخص شده است، مبلغ خسارت در ضریب فرانشیز ، ضرب شده و از مبلغ خسارت کسر می‌گردد.

خسارت 100 میلیون تومان

فرانشیز ، بیمه 10 درصد

میزان خسارت پرداختی توسط شرکت بیمه    80.000.000 = (100.000.000 × 20%) – 100.000.000

فرانشیز ترکیبی

در بسیاری از انواع بیمه برای محاسبه فرانشیز ، بیمه از ترکیب سقف خسارت (همان رقم معین و ثابت) و درصد فرانشیز استفاده می‌شود.

مثلا در یک بیمه تعیین می‌شود که فرانشیز ، بیمه 10 درصد خسارت و یا تا سقف 100 هزار تومان است؛ هرکدام که کمتر باشد.

تعیین سقف غرامت

نوع دیگری از فرانشیز ، بیمه نیز وجود دارد که در آن سقف غرامت پرداختی را مشخص می‌نمایند و تحت هیچ شرایطی خسارت بیشتری پرداخت نمی‌شود.

مثلا در یک قرارداد بیمه تعیین می‌شود که سقف پرداخت غرامت 500 میلیون تومان است و باقی خسارت به عهده خود بیمه‌گذار است؛ معمولا در مواردی که ریسک بیمه بالا است از این نوع فرانشیز ، استفاده می‌شود.

دلایل اِعمال فرانشیز بیمه و توجیه اقتصادی آن

آمارها و تحقیقات نشان می‌دهد افراد نگران خسارت‌های جزئی نیستند بلکه نگران خسارت‌های میلیونی هستند که ممکن است برای خودشان و یا دیگران به وجود آید.

مثلا در تصادفات خودرو اگر خسارت‌های جزئی مانند سائیدگی مختصر گلگیر و یا شکستن یک چراغ کوچک رخ دهد برای مالک خودرو نگرانی ایجاد نمی‌نماید؛ اما خسارت‌های جانی و دیه قطعا موجب نگرانی هر فردی می‌شود و ممکن است برای جبران خسارات اینچنینی تمام دارایی فرد از دست برود؛ با در نظر گرفتن این شرایط پرداخت فرانشیز ،و بخشی از خسارت برای بیمه‌گذار امکان‌پذیر است.

دیگری هم برای اعمال فرانشیز ، وجود دارد از جمله:

وجود فرانشیز ، بیمه منجر به کاهش تعهدات بیمه‌گر شده و متعاقبا موجب تخفیف و ارزانتر شدن حق‌ بیمه می‌شود.

در برخی مواقع وجود فرانشیز، باعث روی آوردن بیشتر بیمه‌گذاران به قوانین رانندگی شده و رعایت این اقدامات پیشگیرانه به نفع کل جامعه است.

در برخی بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های درمان تکمیلی، فرانشیز مانع از مراجعات بی‌دلیل و وسواس‌گونه و مکرر بیمه‌شده به مراکز درمانی می‌شود.

وجود فرانشیز منجر به کاهش مراجعه بیمه‌گذاران برای دریافت خسارت‌های جزئی می‌‌گردد و این امر باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های اداریِ شرکت‌های بیمه و در نتیجه کاهش حق‌بیمه می‌شود.

بنابراین فرانشیز با اهدافی همچون کاهش و حذف خسارات‌ جزیی، ترغیب بیمه‌گذاران به مراقبت از موضوع بیمه و همچنین جلوگیری از طرح دعاوی برای خسارت‌های جزیی مطرح شده است.

فرانشیز تلفظ فرانسوی لغت franchise است و به معنای معافیت، مصونیت و آزادی است. اما کاربرد این کلمه در بیمه ارتباطی با معنی لغوی این کلمه ندارد. کاربرد این کلمه در بیمه به طور کلی اشتباه است اما به صورت عرف و اصطلاحی همه‌گیر جا افتاده است. به همین دلیل خود شرکت‌های بیمه و دیگر ارگان‌ها نیز از همین لغت استفاده می‌کنند. معادل این مقوله در زبان انگلیسی، لغت deductible است.

زمانی که فرد بیمه شده و یا بیمه‌گذار به شرکت بیمه برای دریافت خسارت مراجعه می‌کند، ممکن است متوجه شود که تمام هزینه خسارت به او پرداخت نمی‌شود و تصور کند که شرکت بیمه قرارداد را به درستی رعایت نمی‌کند و یا اشتباهی رخ داده است؛ اما این اختلاف پرداخت قبلا در قرارداد ذکر شده بوده و بیمه‌گذار موافقت خود را در رابطه با این موضوع اعلام کرده بوده است.

به هزینه‌ای که خود بیمه‌گذار برای خسارت پرداخت می‌کند، فرانشیز بیمه گفته می‌شود. وجود فرانشیز بیمه معمولا در بیمه‌های تکمیلی و بیمه بدنه مورد توجه قرار می‌گیرد. اگر می‌خواهید در مورد فرانشیز بیمه بیشتر بدانید ادامه مطلب را از دست ندهید.

در قرارداد‌های بیمه بخشی از خسارت توسط بیمه‌گذار یا خود فردی که دچار خسارت شده پرداخت می‌شود که این مبلغفرانشیز نام دارد.

فرانشیز بیمه فقط در ایران وجود ندارد و در سراسر جهان این قوانین به شکل‌ها و درصد‌های مختلفی وجود دارد. چیزی که فرد بیمه‌گذار ممکن است فراموش کرده باشد این است که میزان فرانشیز همیشه در بیمه‌نامه ذکر می‌شود و خود او با این قانون موافقت، تایید و امضا کرده.

فرانشیز بیمه معمولا به صورت درصد و یا یک عدد و یا ترکیبی از آن ذکر می‌شود. هر چه قدر فرانشیز شرکت بیمه کمتر باشد، هزینه کمتری بر عهده بیمه‌گذار قرار می‌گیرد و بیشتر خسارت را خود شرکت بیمه پرداخت می‌کند. به طور خلاصه می‌توان گفت فرانشیز مبلغ و یا درصدی مشخص از خسارت است که برعهده بیمه‌گر نیست و پرداخت حق بیمه ارتباطی با فرانشیز ندارد.

انواع فرانشیز بیمه

1- فرانشیز با نرخ مشخص

عموما فرانشیز به صورت عدد و رقمی ثابت مشخص شده و همان مقدار از خسارت را بیمه‌گذار پرداخت می‌کند. در این نوع بیمه، سقف مشخصی برای پرداخت‌های بیمه در نظر گرفته می‌شود و تحت هیچ شرایطی مبلغی بیشتر از آن به بیمه‌گذار تعلق نمی‌گیرد.

برای مثال: اگر سقف غرامت 70 میلیون تومان باشد و خسارت 100 میلیون تومان باشد، بیمه تعهدی در قبال پرداخت 30 میلیون تومان خسارت دیگر نخواهد داشت. از طرفی دیگر در خسارتی 75 میلیون تومانی، این نوع فرانشیز می‌تواند از فرانشیزهایی بیست درصدی به صرفه‌تر باشد.

2- فرانشیز درصدی از مبلغ مورد بیمه

در نوعی از بیمه‌ها، فرانشیز به عنوان درصدی از مبلغ بیمه در نظر گرفته می‌شود و هرچه‌قدر مبلغ مورد بیمه بالاتر باشد، به همان نسبت فرانشیز بیشتری نیز باید بیمه‌گذار پرداخت کند.

فرانشیز به عنوان درصد ثابتی از خسارت

گاهی اوقات فرانشیز به عنوان مبلغی ثابت معین نمی‌شود و درصدی مشخص از خسارت را به فرانشیز اختصاص می‌دهند که عموما مبلغی ناچیز است. هر اندازه‌ای که خسارت مبلغ بیشتری داشته باشد، فرانشیز بیشتری به آن تعلق می‌گیرد و مبلغ بیشتری را خود فرد خسارت دیده پرداخت می‌کند و برعکس.

برای مثال: اگر فرانشیز بیمه بیست درصد باشد، در یک خسارت یک میلیون تومانی مبلغی معادل دویست هزار تومان را فرد بیمه شده پرداخت می‌کند. اگر در همین شرایط یکسان فرد بیمه شده ده میلیون تومان خسارت دیده باشد، دو میلیون تومان از هزینه‌ها را خود او پرداخت خواهد کرد.

فرانشیز ترکیبی

در انواع بسیاری از بیمه‌ها، فرانشیز به صورت ترکیبی معین می‌شود. به این صورت که از سقف خسارت و درصد فرانشیز برای محاسبه خسارت پرداختی استفاده می‌شود. برای مثال یا فرانشیز 20% و یا سقف بیمه از مبلغ کسر می‌شود و انتخاب بین این دو گزینه بستگی به این دارد کدام یک کمتر باشد .

چرا از فرانشیز بیمه استفاده می‌شود؟

فرانشیز در مدیریت خطر اهمیت بالایی دارد و عموما در اکثر رشته‌های بیمه وجود دارد و فوایدی سه جانبه، هم برای بیمه‌گذار، هم برای جامعه و هم برای بیمه‌گر دارد. افراد خسارت دیده عموما نگران خسارات جزئی و هزینه‌های کم نیستند اما در موارد دیگر ممکن است خسارت به سنگینی تمام دارایی‌های فرد تمام شود.

برای مثال: ممکن است فردی بتواند از هزینه یک بیماری کوچک و ساده چشم‌پوشی کند اما برای جبران هزینه اعمال جراحی سنگین به بیمه احتیاج دارد.در چنین مواردی پرداخت فرانشیز برای خسارت دیده منطقی‌تر و مقدور است.

دلیل دیگری که باعث وجود فرانشیز بیمه می‌شود این است که تعهدات بیمه‌گر کاهش می‌یابد و برای شرکت بیمه توجیه اقتصادی و تخفیف در حق بیمه می‌شود.فرانشیز باعث می‌شود که بیمه‌گذار برای هزینه‌های جزئی‌تر، کم‌تر به بیمه مراجعه کند و موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های شرکت بیمه و صرفه اقتصادی برای آن شرکت بشود.

گاهی ضرورت وجود فرانشیز برای رعایت بیشتر هنجارهای اجتماعی، احتیاط بیشتر، رانندگی امن‌تر و دیگر مسائلی است که مجموعا به سلامت جامعه کمک می‌کند. در بیمه‌های درمان تکمیلی وجود فرانشیز می‌تواند از مراجعه بی‌دلیل مراجع به درمانگاه جلوگیری کرده و مانع از اتلاف انرژی در بخش درمان و ارگان‌های دیگر شود.

سخن پایانی

قطعا انواع فرانشیز نسبت به نوع بیمه، فرد بیمه شده و حتی میزان خسارت تفاوت خواهد داشت. با مطالعه دقیق نوع فرانشیز و محاسبات شخصی، هرکسی می‌تواند بهترین نوع بیمه را متناسب خودش انتخاب کند