عوامل فقر چیست؟چگونه از فقر رهایی یابیم؟

فقر اقتصادی ناشی از عدم توانایی اقتصادی یک فرد یا گروه های انسانی است، جهت برآورده ساختن نیاز های مبرم و تدارک حد اقل ما احتیاج لازمزندگی خویش. بنابر متغییر بودن نیاز های انسانی در زمان و مکان مختلف، حدود و معیار فقر نیز تغییر مینماید ، ولی با گسترش روابطِ جوامع بشری وتسریع ارتباط میان آنان ـ که در نتیجه دست آورد های علمی ـ تخنیکی معاصر ممکن گردیده ـ سازمان ملل متحد بدون در نظرداشت اختلاف مکانی، « خط  فقر» را برای کشورهای درحال رشد، عاید یک دلار در روز، برای یک نفر ، تعیین نموده است. اگرچه این معیار نیز بعضاً مورد مناقشه است. کشورهای پیشرفته صنعتی، درین زمینه معیارهای خود را دارند. مثلاً ایالات متحده امریکا در سال 2002 خط فقر را در این کشور 6.12 دالر، برای یک نفر در روز، تعیین نموده است.

عوامل فقر را به « عامل حقیقی»، « عوامل مصنوعی» و « عوامل طبیعی» تفریق نموده اند.

       عامل حقیقی فقر را در کشورهای مختلف، کمبود منابع و امکانات اقتصادی این کشور ها به تناسب نفوس آنها، میدانند.  نقش این عامل باالتدریج تضعیف میگردد زیرابا تسلط تدریجی انسان بر طبیعت ـ که در نتیجه دسترسی انسان به علوم و تکنالوژی معاصر ممکن گردیده و ارتقا می یابد ـ جوامع بشری قادر گردیده اند منابع و امکانات موجود اقتصادی خویش راانکشاف داده و یا استفاده بهتر از آن بنمایند.

       عوامل مصنوعی فقر در کشور ها را، میتوان به عوامل داخلی و عوامل خارجی تفکیک نمود.  

       اولی : شامل عدم فعالیت پلان شده ومتوازن اقتصادی، ضعف مدیریت اقتصادی وشیوع فساد درآن ،سطح نازل تعلیم وتربیه ،عدم توانایی استفاده از تکنولوژی پیشرفته و کامپیوتر، فقدان نهاد های پیشرفته اجتماعی، تسلط ایدیولوژی های فرتوت،سنن وعنعنات قرون 

وسطایی،وجود تبعیض های تباری وجنسی، و قوع جنگ های داخلی وتسلط نظامهای دکتاتوری میباشند.

      دومی : شامل مداخلات غیر مشروع استعماری و نو استعماری میگردد که بوسیله کشورهای ثروتمند جهت اختلال نظم اقتصادی کشورهای فقیر، به غرض بدست آوردن سود هرچه بیشتر و غارت منابع اقتصادی آنان، صورت میگیرد.

حتما بخوانید:  روانشناسی عشق

 باید گفت که کشورهای پیشرفته سرمایه داری در ضمن آنکه دیروز با عملکرد خشن استعماری به غارت مستعمرات خویش پرداختند، با بیرون رفتن خویش از مراکزاستعمار زده ، کانون های تشنج دوامدار را در این مناطق نیز ایجاد نمودند که امروز با استفاده از آن توأم با استفاد? نا جایز از قدرت مالی ، نظامی و تخصصی خود به غارت خویش از این کشور ها ـ به شیوه دیگر ـ ادامه میدهند. بنابرین در شرایط کنونی در اکثر موارد، عوامل مصنوعی  داخلی فقیر نیز از عامل خارجی تاثیر می پذیرد، که میباید آنرا در نظر داشت.

 عوامل طبیعی فقر مانند وقوع زلزله ها ، سرازیر شدن سیلاب ها و آب خیزی ها، فوران آتشفشان های ویرانگر، همچنان شیوع امراض و غیره بوده و تاثیرات مؤقت و گذرا دارند.

باید در نظرداشت که فکتورهای متعددِ عوامل فوق الذکر،دریک پروسه عمل ها وعکس العمل های پیچیده(موافق، موازی و مخالف) باعث فقر کتلوی میگردند.

در شرایط کنونی کشورهای ثروتمند با استفاده از قدرت مالی ، نظامی و تخصصی خود ودر معامله با سازمانهای اقتصادی جهان (بطور مثال سازمان تجارت جهانی) توانسته اند « نظم اقتصادی» یی را بر جهان تحمیل نمایند که در نتیجه،خود به سود های کلانی دست یابند و در آنطرف ،توده های میلونی مردم را فقیر تر و فقیرتر سازند.بنابرین در جهان امروزی نه تنها عوامل داخلی، بلکه عوامل قدرتمند بین المللی نیز در زمینه ایجاد و گسترش دامنه فقر در جهان عمل مینمایند. به همین علت معضله فقر بطور قطع معضله جهانیست و باید در همین سطح علیه آن مبارزه صورت گیرد.  

حقایق و شواهد مؤید آنست که اراد? مسلط جهانی، نه در فکر ریشه کن نمودن عوامل فقر جهانی، بلکه میخواهند با اقدامات تدافعی، صرف از غلیان خشم توده های ملیونی فقرا جهت برهم زدن « نظم موجوداقتصادی جهان» توِأم با راه اندازی تبلیغاتو تلقینات سرسام آور، جلوگیری نمایند. درست به همین هدف است که سازمان ملل متحد در سال 2000 میلادی «اهداف توسع? هزار?» خویش را تصویب و ابلاغ نمود که درآن چنین میخوانیم:« هدف اول: تا سال 2015 باید تعداد افرادی که با درآمد کمتر از یک دلار در روز، زندگی میکنند، تا حد قابل ملاحظه یی کاسته شود.» مقامات مسوول در سازمان ملل، مفهوم «حد قابل ملاحظه یی » را مشخص ساخته و گفته اند که تعداد فقرای جهان در طول مدت تعین شده به نصف تقلیل داده خواهد شد.

طی پنجاه سال اخیر در مقایسه با پنج قرن گذشته، میزان فقر در همه کشورهای جهان از کاهش چشمگیری برخوردار بوده است. با این حال، هنوز فقر به عنوان یک پدیده هولناک مانعی برای توسعه پایدار بوده و زندگی بشر را مورد تهدید قرارداده است. 

حال، این سوال مطرح است که چرا جامعه بشری که میلیون ها سال سابقه زیست در کره خاکی دارد تا این اندازه دیر بر این مشکل تاریخی فایق آمده و چرا درجه موفقیت در این زمینه در بخش وسیعی از دنیای امروز تا این حد کم و ناچیز بوده است؟

در سال های اخیر، در کشور ما نیز این مسئله مورد توجه گسترده ای قرار گرفته است.
 با این حال، علی رغم این تلاش و صرف منابع مالی قابل ملاحظه ای تحت عنوان کمک به اقشار یا مناطق محروم هنوز حجم وسیعی از فقر و محرومیت ملاحظه می شود. در این راستا، به منظور ارایه یک راهکار مناسب، بررسی عوامل موثر بر فقر و تخمین شدت تاثیر هر یک از عوامل برای اولویت بندی و تخصیص منابع محدود برای اجرای سیاست ها و برنامه های فقرزدایی از اهمیت بالایی برخوردار است. مطالعه حاضر با استفاده از مجموعه ای از نظریات 

حتما بخوانید:  40 نکته در مورد آداب معاشرت با خانم ها?

رابطه عشق و ازدواج(عشق و علاقه قبل از ازدواج باید به وجود بیاید با بعد از ازدواج)؟?

محققین و دانشمندان در قالب نظریه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و جمعیتی و براساس یک الگوی اقتصاد سنجی سعی در شناسایی عوامل موثر بر فقر در ایران و اندازه گیری شدت تاثیرگذاری هر یک از این عوامل نموده است. براساس نتایج مطالعه حاضر، سرمایه گذاری در نیروی انسانی، اصلاح ساختار توزیع درآمد و ثروت، رشد شهرنشینی و صنعتی شدن مهمترین عوامل موثر بر کاهش فقر در استان های کشور معرفی شده است.

خط فقر چیست؟

با این وجود، در تعریف خط فقر آمده که خط فقر یا آستانه فقر حداقل درآمدی است که برای زندگی در یک کشور خاص در نظر گرفته می شود و هزینه کل و درآمد کل نیز دو شاخص بسیار مهم آن است. به عبارت دیگر، ممکن است خط فقر اندکی از میزان هزینه های اعلام شده توسط مراجع آماری کمتر باشد و توجه به آن بخش از هزینه ها دارد که دیگر امکان حذف آنها وجود ندارد. به بیان ساده تر، خط فقر می گوید دیگر نمی توان چیزی را از مخارج و سبد معیشت خانوار کم کرد و میزان تعیین شده حتما باید وجود داشته باشد.

در سال‌های اخیر این خط از سوی مراجع رسمی در ایران اعلام نشده و کارشناسان بازار کار می‌گویند نگرانی دولت‌ها از بیان این خط این است که برخی مقایسه‌ها در جامعه صورت گیرد. این مسئله درباره میزان درآمد کارگران در سال‌های گذشته مطرح بوده و مقامات کارگری می‌گویند میزان درآمد و حداقل مزد مشمولان قانون کار بسیار کمتر از خط فقر قرار دارد.

خط فقر به 2.7 میلیون تومان رسید

برخی صاحبنظران اقتصادی معتقدند درست در زمانی که این نرخ اعلام شد، زندگی در کلانشهرها با درآمد ماهیانه کمتر از 2 میلیون و 700 هزارتومان به معنای زندگی زیر خط فقر بوده است. توجه به این ارقام نشان می دهد که واقع بینانه دیدن خط فقر یعنی اینکه درآمد ماهیانه 2 میلیون و 616 هزارتومان در سال گذشته برای خانوارهای شهری، به معنای قرار داشتن در خط فقر بوده است.

کارشناسان اقتصادی عنوان کرده اند، خط فقر زندگی در پایتخت در سال‌جاری به 2 میلیون و 700 هزارتومان برای یک خانوار 5 نفره رسیده است. سهم هر فرد در این بخش ماهیانه 540 هزارتومان است ولی نمی توان گفت فرضا فردی با این میزان درآمد و زندگی مجردی می تواند هزینه های مسکن، خوراک، پوشاک و سایر نیازهای خود را تنها با 540 هزارتومان در ماه تامین کند.

فقر از دیدگاه اسلام

اشاره: فقیر بودن به خودی خود عیب نیست؛ آنچه ناپسند است این است که انسان با سوء اختیار خویش مبتلا به فقر شده، خود و دیگران را به زحمت بیندازد. کم نیستند کسانی که مدام با فقر و نداری دست و پنجه نرم می کنند و با وام بعدی قسطهای قبلی را می دهند؛ همیشه هشت شان گرو نُهشان است و اینگونه روزگار می گذرانند.

 علاج این معضل چیست؟ و چگونه می توان از چنگال آن نجات پیدا کرد؟

 پاسخ این سوال در آموزه های اسلامی مردم با سه نوع فقر دست در گریبانند 

?    اول فقری که در اثر سوء تدبیر و یا ترک برخی از دستورات دینی نصیبشان شده است؛ 
?    دوم فقری که کفاره گناهان مومنین است 
?     سوم فقری که محصول کم کاری و یا بی دینی آنها نیست بلکه قرار است از تحمل آن پاداش و ترفیع درجه نصیبشان شود. 

حتما بخوانید:  آموزش جذب دیگران وافزایش جذابیت

فقری که در سوال این نوشتار مطرح است از جنس اول است و ما برآنیم تا به پاسخ آن بپردازیم. در متون دینی به سوء رفتارهایی اشاره شده که هر یک عاملی هستند برای فقر و تنگدستی و انسان می تواند با ترک آنها از چنگال فقر نجات یابد. 

مهمترین چیزی که انسان را زمینگیر فقر می کند آلوده شدن به گناه و معصیت است. قرآن وعده داد که اگر مردم اهل تقوا و دوری از گناه باشند خداوندخیر و برکت آسمان و زمین را به سوی آنها سرازیر می کند؛ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض .

و در سوره طلاق فرمود هر کس از گناه بپرهیزد خداوند روزی او را از جایی که هیچ گمان نمی کند تامین خواهد کرد؛ در کارش گشایش ایجاد کرده و سختی آن را برایش آسان می گرداند؛ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یجَْعَل لَّهُ مخَْرَجًا وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یحَْتَسِبُ ... وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یجَْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا .

 تاثیر گناه در فقیر کردن انسان چنان جدی است که امیرالمومنین علی علیه السلام به ما آموخت تا در دعا اینگونه بخوانیم: اللَّهُمَّ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ یَدْعُو إِلَى الْکُفْرِ وَ یُطِیلُ الْفِکْرَ وَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ یَجْلِبُ الْعُسْرَ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْهُ لِی یَا خَیْرَ الْغَافِرِین 

 خداوندا از تو طلب آمرزش می کنم نسبت به هر گناهی که مرا به کفر می کشاند و توان فکر کردن را از من می گیرد و باعث فقر من شده و زندگی مرا به سختی می اندازد. و نیز می فرماید: اللَّهُمَّ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ یَکُونُ فِی اجْتِرَاحِهِ قَطْعُ الرِّزْق 

؛ پروردگارا! از تو طلب بخشش دارم نسبت به هر گناهی که باعث قطع رزق می شود. از آنچه تا کنون نقل شد به دست می آید که اصولا گناه برکت را از زندگی انسان برده و او را گرفتار فقر و تهی دستی می گرداند. در روایات نام برخی از گناهان که تاثیر جدی تری در فقر و تنگدستی دارند ذکر شده است که ما نیز آنها را بازگو می کنیم. 

1.    امام صادق علیه السلام فرمود: الذُّنُوبُ ... الَّتِی تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا 8؛ زنا از گناهانی است که جلوی نزول رزق را می گیرد. 

2.    قطع ارتباط با خویشاوندان نزدیک  از دیگر گناهانی که موجب فقر است قطع رحم یا همان قطع ارتباط با بستگان نزدیک مانند: پدر، مادر، برادر، خواهر و مانند آن است. امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: قَطِیعَةُ الرَّحِمِ تُورِثُ الْفَقْر 9؛ قطع ارتباط خویشاوندی فقرآور است. 

3.    . اسراف  تهیه کالا بیش از حد نیاز و تلف کردن بخشی از نعمتهای خدادادی سبب می شود که انسان از همان مقدار ضروری هم محروم شود. امام صادق علیه السلام فرمودند: إِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنَی 10
؛ اسراف انسان را فقیر می کند و مدیریت صحیح اقتصادی باعث بی نیازی انسان می شود

دانلود PDF مقاله: عوامل فقر چیست؟چگونه از فقر رهایی یابیم؟